بسم الله الرحمن الرحيم
در جلسه قبل مسئله امامت را از جنبه‏های مختلف تشريح و تشقيق كرديم و
عرض كرديم كه اين جنبه‏های مختلف كاملا بايد مشخص بشود و تا اينها مشخص‏
نشود ما نمی‏توانيم اين مسئله را بخوبی طرح و بحث كنيم . گفتيم يك مسئله‏
در باب امامت ، مسئله حكومت است يعنی تكليف حكومت ، بعد از پيغمبر
( ص ) چيست ؟ آيا به عهده خود مردم است و اين مردم هستند كه بايد حاكم‏
در ميان خودشان را انتخاب كنند و يا اينكه پيغمبر حاكم در ميان مردم‏
برای بعد از خودش را تعيين كرده است ؟ چون اخيرا مسئله را به اين شكل‏
طرح می‏كنند ، قهرا اذهان در ابتدا متوجه نظريه اهل تسنن می‏شود يعنی‏
اينطور فكر می‏كنند كه نظر آنها عاديتر و طبيعيتر است .

طرح غلط مسئله

مطلب را اينطور طرح می‏كنند كه ما مسئله‏ای داريم به نام حكومت‏
می‏خواهيم ببينيم تكليف حكومت از نظر اسلام چيست ؟ آيا موروثی و تنصيصی‏
است كه هر حاكمی ، حاكم بعدی را تنصيص و

تعيين بكند و مردم هم هيچ حق دخالتی در امر حكومت نداشته باشند ؟ پيغمبر
( ص ) يك شخص معين را تعيين كرد و او هم شخص معينی را برای بعد از
خودش تعيين كرد و او هم كس ديگر را ، و تا دامنه قيامت تكليف امر
حكومت اينست كه هميشه تعيينی و تنصيصی است و قهرا اين امر اختصاص به‏
ائمه ندارد چون ائمه دوازده نفرند و اين تعداد مطابق معتقدات شيعه نه‏
قابل بيشتر شدن است و نه قابل كمتر شدن . طبق اين سخن قانون كلی در باب‏
حكومت از نظر اسلام اينست كه پيغمبر كه حاكم بود بايد حاكم بعد از خودش‏
را تعيين كند ، او هم حاكم بعد از خودش را و تا دامنه قيامت چنين باشد
. اگر اسلام دنيا را هم بگيرد ( همانطور كه نيمی از دنيا را گرفت و الان‏
هم جمعيتی در حدود هفتصد ميليون نفر 1 تحت لوای اسلام هستند ) و بنا بشود
كه مقررات اسلامی در تمام نقاط آن رعايت شود چه به صورت حكومت واحد و
چه به صورت حكومتهای متعدد ، قانون همين است . پس اينكه می‏گوئيم‏
پيغمبر ( ص ) علی ( ع ) را تعيين كرد ، بر اساس همين اصل كلی بود كه‏
حكومت بايد تنصيصی و تعيينی باشد و مطابق اين فلسفه اصلا لزومی ندارد كه‏
حتی پيغمبر علی را از جانب خدا تعيين كرده باشد چون پيغمبر می‏توانست با
وحی مطلبی را بيان كند و ائمه نيز هم ملهم هستند و هم از ناحيه پيغمبر
علومی را تلقی كردند ولی بعد كه اينطور نيست . پس اگر اصل كلی در
حكومت از نظر اسلام اين باشد [ كه حكومت بايد تنصيصی و تعيينی باشد ] ،
حتی لزومی ندارد كه پيغمبر ( ص ) علی ( ع ) را از طريق وحی تعيين كرده‏
باشد بلكه به نظر و صوابديد
پاورقی :
1 - اين تعداد مطابق آمار زمان ايراد اين سخنرانيها است .

شخص خودش تعيين كرده است و ائمه ( ع ) نيز به صلاحديد خودشان [ جانشين‏
خود را تعيين كرده‏اند ] بنابراين از نظر پيغمبر ( ص ) تعيين علی ( ع )
برای خلافت نظير تعيين حاكم است برای مكه و تعيين امير الحاج برای حجاج‏
. همانطور كه در آنجا كسی نمی‏گويد كه اگر پيغمبر فلان شخص را فرستاد برای‏
حكومت مكه ، يا مثلا معاذ بن جبل را فرستاد به يمن برای تبليغ اسلام ، در
اثر وحی بود بلكه می‏گويند پيغمبر به حكم اينكه از ناحيه خداوند مدير و
سائس مردم است در برخی مسائل كه به او وحی نمی‏رسد به تدبير شخصی خودش‏
عمل می‏كند ، [ در اينجا نيز بايد گفت كه پيغمبر ( ص ) به تدبير شخصی‏
خودش علی ( ع ) را برای خلافت تعيين كرد ] .
اگر ما مسئله امامت را به همين سادگی طرح كنيم كه مسئله حكومت دنياوی‏
می‏شود ، غير از اينكه بگوئيم اين مسئله غير از آن امامت محل بحث است ،
جواب ديگری نداريم چون همانطور كه عرض كردم اگر مسئله به اين شكل باشد
، اصلا لزومی ندارد كه وحی دخالت كرده باشد . وحی حداكثر همين قدر دخالت‏
می‏كند كه ای پيامبر ! تو وظيفه داری كسی را كه صلاح می‏دانی تعيين كنی و او
هم برای بعد از خودش هر كسی را كه صلاح می‏داند انتخاب كند و همينطور تا
دامنه قيامت . اگر امامت را به اين شكل ساده و در سطح حكومت طرح كنيم‏
و بگوئيم امامت يعنی حكومت ، آنوقت می‏بينيم جاذبه آنچه كه اهل تسنن‏
می‏گويند بيشتر از جاذبه آن چيزی است كه شيعه می‏گويد . چون آنها می‏گويند
يك حاكم حق ندارد حاكم بعدی را خودش تعيين كند بلكه امت بايد تعيين‏
كند ، اهل حل و عقد بايد تعيين كند ، مردم بايد تعيين كنند ، انتخاب او
بايد بر اساس اصول دموكراسی صورت بگيرد ، حقی است

مال مردم و مردم حق انتخاب دارند . ولی مسئله به اين سادگی نيست . از
نظر مجموع آنچه كه ما در شيعه می‏بينيم اين مسئله كه خلافت علی ( ع ) و
ساير ائمه عليهم السلام تنصيصی بوده است ، فرع بر يك مسئله ديگر است كه‏
آن مسئله ديگر اساسيتر از اين مسئله است .
در اينجا سؤالی مطرح می‏شود و آن اينكه ائمه عليهم السلام دوازده نفر
بيشتر نبودند . بعد از دوازده امام تكليف حكومت چيست ؟ فرض كنيم‏
همانطور كه پيغمبر اكرم علی ( ع ) را تعيين فرمود حضرت امير حاكم می‏شد ،
بعد امام حسن ( ع ) و بعد امام حسين ( ع ) تا می‏رسيد به حضرت حجت ( ع )
. در اين صورت قهرا بر اساس فلسفه‏ای كه ما شيعيان در اين باب داريم ،
موجبی هم برای غيبت امام زمان در كار نبود . ايشان هم مثل پدرانشان يك‏
عمر كوتاهی می‏كردند و از دنيا می‏رفتند . بعد از ايشان چطور ؟ آيا امامها
از دوازده تا بيشتر می‏شدند ؟ نه . پس بايد مسئله ديگری در ميان مردم‏
باشد : مسئله حكومت به شكل عادی ، در همين وضعی كه الان موجود است .
حضرت حجت در زمان غيبت كه نمی‏توانند زمامدار مسلمين باشند . باز مسئله‏
زمامداری و حكومت دنياوی سرجای خودش هست .

حكومت يكی از شاخه‏های امامت است

ما هرگز نبايد چنين اشتباهی را مرتكب شويم كه تا مسئله امامت در شيعه‏
مطرح شد بگوئيم يعنی مسئله حكومت ، كه در نتيجه مسئله به شكل خيلی‏
ساده‏ای باشد و اين فروعی كه برايش پيدا شده است پيدا شود و بگوئيم حالا
كه فقط مسئله حكومت و اينكه چه كسی حاكم باشد مطرح است ، آيا آن كسی كه‏
می‏خواهد حاكم باشد حتما بايد از همه افضل باشد يا نه ، ممكن است كسی كه‏

حاكم می‏شود افضل نسبی باشد نه افضل واقعی ؟ يعنی از نظر سياستمداری و
اداره امور اليق از ديگران باشد و لو اينكه از جنبه‏های ديگر خيلی پستتر
است . مدير و سياستمدار خوبی باشد و خائن نباشد . آيا معصوم هم باشد يا
نه ؟ چه لزومی دارد ؟ ! نماز شب خوان هم باشد يا نه ؟ چه لزومی دارد ؟ !
مسائل فقهی را هم بداند يا نه ؟ چه لزومی دارد كه بداند ؟ ! در اين مسائل‏
رجوع می‏كند به ديگران . يك افضليت نسبی كافی است . اين ، تابع اينست‏
كه ما اين مسئله را فقط در سطح حكومت ، و كوچك گرفتيم . و اين ، اشتباه‏
بسيار بزرگی است كه احيانا قدما ( بعضی از متكلمين ) هم گاهی چنين‏
اشتباهی را مرتكب می‏شدند . امروز اين اشتباه خيلی تكرار می‏شود . تا
می‏گويند امامت ، متوجه مسئله حكومت می‏شوند در حاليكه مسئله حكومت از
فروع و يكی از شاخه‏های خيلی كوچك مسئله امامت است و اين دو را نبايد
با يكديگر مخلوط كرد . پس مسئله امامت چيست ؟

امام جانشين پيغمبر است در بيان دين

در مورد مسئله امامت ، آنچه كه در درجه اول اهميت است ، مسئله‏
جانشينی پيغمبر است در توضيح و تبيين و بيان دين منهای وحی . البته بدون‏
شك كسی كه به او وحی می‏شد ، پيغمبر اكرم بود و بس و با رفتن ايشان‏
مسئله وحی و رسالت به كلی قطع شد . مسئله امامت اينست كه آيا با رفتن‏
پيغمبر ، بيان آن تعليمات آسمانی كه ديگر در آنها اجتهاد و رأی شخصی‏
وجود ندارد ، در يك فرد متمركز بود به طوری كه مانند پيغمبر ( ص ) مردم‏
هر چه از او در مسائل دينی سؤال می‏كردند ، می‏دانستند كه پاسخ وی مر حق و
حقيقت است و رأی و فكر شخصی نيست كه ممكن است اشتباه كرده باشد و روز

نمی‏توانيم تفسير كنيم كه پيغمبر چگونه علم را از ناحيه خدا می‏گيرد .
نمی‏توانيم تفسير كنيم كه چه نوع ارتباط معنوی ميان پيغمبر ( ص ) و علی (
ع ) بود كه پيغمبر حقايق را كما هو حقه و بتمامه به علی آموخت و

به غير او نياموخت . علی ( ع ) در نهج البلاغه ( در جاهای ديگر هم نظير
اين عبارت زياد است ) می‏فرمايد من با پيغمبر در حرا بودم ( بچه بوده‏اند
) صدای ناله دردناكی را شنيدم . گفتم يا رسول الله ! من صدای ناله شيطان‏
را در وقتی كه وحی بر تو نازل شد شنيدم . به من فرمود : « يا علی ! انك‏
تسمع ما اسمع و تری ما اری و لكنك لست بنبی » ( 1 ) . اگر در همانجا
كنار علی ( ع ) فرد ديگری هم بود ، آن صدا را نمی‏شنيد چون آن شنيدن ،
شنيدن صدايی نبوده كه در فضا پخش شود كه بگوئيم هر كس گوش می‏داشت‏
می‏شنيد . آن ، سمع و حس و بينش ديگری است .

حديث ثقلين و مسئله عصمت ائمه عليهم السلام

اساس مسئله در باب امامت آن جنبه معنوی است . امامان يعنی‏
انسانهايی معنوی مادون پيغمبر كه از طريقی معنوی اسلام را می‏دانند و
می‏شناسند و مانند پيغمبر ، معصوم از خطا و لغزش و گناهند . امام ، مرجع‏
قاطعی است كه اگر جمله‏ای از او بشنويد نه احتمال خطا در آن می‏دهيد و نه‏
احتمال انحراف عمدی كه اسمش می‏شود عصمت . آنوقت شيعه می‏گويد اينكه‏
پيغمبر ( ص ) فرمود : « انی تاريك فيكم الثقلين كتاب الله و عترتی »
( 2 ) من بعد از خود دو شی‏ء وزين باقی می‏گذارم ، قرآن و عترت خودم ، نص‏
در چنين مطلبی است .
اما آيا پيغمبر چنين چيزی گفته يا نگفته ؟ قابل انكار نيست . اين‏
حديث ، حديثی نيست كه فقط شيعه روايت كرده باشد بلكه حديثی است كه‏
حتی اهل تسنن از شيعه بيشتر روايت
پاورقی :
1 - نهج البلاغه ، خطبه . 192
2 - صحيح مسلم ، جزء هفتم صفحه . 122

كرده‏اند . در ايامی كه ما در قم بوديم ، اوايلی بود كه " رساله الاسلام "
كه رساله‏ای است كه دار التقريب منتشر می‏كند ، منتشر می‏شد . در آنجا يكی‏
از علمای اهل تسنن در مقاله‏ای اين حديث را به اين شكل نقل كرده بود كه‏
پيغمبر فرمود : « انی تارك فيكم الثقلين كتاب الله و سنتی » . مرحوم‏
آية الله بروجردی كه مردی بود واقعا و به تمام معنا عالم و روحانی و در
اينگونه مسائل بسيار عاقلانه فكر می‏كرد ، طلبه فاضلی به نام آقا شيخ قوام‏
و شنوه‏ای را كه خيلی اهل كتاب و تتبع بود و نسبتا مرد خوبی هم هست ،
راهنمايی كردند كه اين حديث را از كتب اهل تسنن استخراج كنند كه شايد
در بيش از دويست كتاب از كتب معتبر و مورد اعتماد اهل تسنن نوشته‏اند
كه پيغمبر فرمود : « انی تارك فيكم الثقلين كتاب الله و عترتی » . و
اين حديث در مقامات متعدد ب وده چون پيغمبر ( ص ) اين مطلب را در
جاهای مختلف به همين شكل فرموده است . البته منظور اين نيست كه پيغمبر
( ص ) حتی يك بار هم نگفته است كه من دو چيز در ميان شما می‏گذارم ،
كتاب و سنت ، چون منافاتی نيست بين " كتاب و سنت " و " كتاب و
عترت " زيرا عترت برای بيان سنت است . صحبت اين نيست كه ما به‏
سنت رجوع كنيم يا به عترت مثل اينكه سنت موجودی از پيغمبر داريم و يك‏
عترت در كنار آن ، يا بايد به سنت مراجعه كنيم يا به عترت ! بلكه سخن‏
اينست كه عترت است كه مبين واقعی سنت است و تمام سنت نزد آنهاست .
« كتاب الله و عترتی » يعنی شما بايد سنت مرا از عترت من تلقی كنيد .
علاوه بر اين ، خود همين كه می‏گوئيم پيغمبر فرمود : « انی تارك فيكم‏
الثقلين كتاب الله و عترتی » سنت است چون حديث پيغمبر است . منافاتی‏
ميان ايندو نيست . تازه اگر در يك جا كه آن هم قطعی نيست پيغمبر

فرموده باشد : « انی تارك فيكم الثقلين كتاب الله و سنتی » در چندين‏
جای ديگر به آن صورت فرموده . اگر در يك كتاب به اين صورت نوشته شده‏
، لااقل در دويست كتاب ديگر به آن صورت نوشته شده است .
به هر حال آن شخص رساله‏ای در اين زمينه تهيه كرد و آن را فرستادند به‏
دارالتقريب مصر . دارالتقريب هم بی انصافی نكرد و همان كتاب را چاپ و
پخش كرد چون مستند بود و نمی‏توانستند آنرا رد كنند و بگويند چنين چيزی‏
نيست ، قابل رد كردن نبود . حالا اگر مرحوم آية الله بروجردی می‏خواست‏
مثل ديگران عمل كند ، جار و جنجال و هياهو راه می‏انداخت كه اينها چه‏
می‏گويند ؟ ! می‏خواهند حقوق اهل بيت را از بين ببرند ، اينها سوء نيت‏
دارند و . . .
بنابر اين آن روح اصلی امامت اينست كه اسلام كه دينی است جامع و كلی‏
و پر فروغ ، آيا بيان آن همان مقداری است كه در قرآن اصول و كلياتش ذكر
شده و در كلمات پيغمبر اكرم كه خود اهل تسنن هم روايت كرده‏اند ،
توضيحاتش بيان گرديده است ؟ هر چه اسلام بود ، همين بود ؟ البته نازل‏
شدن اسلام بر پيغمبر تمام شد ولی آيا اسلام بيان شده همان بود ؟ ، [ تمام‏
اسلام نازل شده بود ؟ ] يا اينكه بعد از پيغمبر ( ص ) اسلام نازل شده بر
ايشان كه هنوز خيلی از مسائل آن از باب اينكه بايد حاجت پيش بيايد ،
زمان بگذرد و تدريجا بيان شود بيان نشده بود ، نزد علی ( ع ) بود كه‏
ايشان می‏بايست برای مردم بيان كند . در اين صورت همين حديث كتاب الله‏
و عترتی عصمت را هم بيان می‏كند زيرا پيغمبر می‏فرمايد دين را از اين دو
منبع بگيريد . همانطور كه قرآن معصوم است يعنی در آن خطا وجود ندارد ،
آن ديگری هم معصوم است . محال است كه پيغمبر

به اين قاطعيت بگويد بعد از من دين را از فلان شخص بگيريد ولی آن شخص‏
برخی از سخنانش اشتباه باشد .
اينجاست كه فرضيه شيعه با فرضيه اهل تسنن در مسئله بيان و اخذ دين در
اساس فرق می‏كند . آنها می‏گويند همانطور كه با رفتن پيغمبر وحی منقطع شد
، بيان واقعی دين يعنی آن بيانی كه معصوم از خطا و اشتباه باشد هم تمام‏
شد . هر چه از قرآن و احاديثی كه از پيغمبر رسيده استنباط كرديم ، همان‏
است و ديگر چيزی نيست .

منع كتابت حديث

جريانی را خود اينها بوجود آوردند كه فرضيه‏شان را ضعيف كرد و آن‏
اينست كه عمر كتابت حديث پيغمبر را منع كرد و اين ، يك واقعيت‏
تاريخی است . ما اگر نخواهيم از زبان يك شيعه با بدبينی صحبت كنيم‏
خودمان را می‏گذاريم به جای يك مستشرق اروپايی كه نه شيعه است و نه سنی‏
. او خيلی هم بخواهد خوشبين باشد اينطور خواهد گفت كه عمر از باب اينكه‏
اصرار زياد داشت كه تنها مرجع ، قرآن باشد و رفتن زياد مردم به دنبال‏
حديث سبب می‏شد كه مراجعه‏شان به قرآن كم شود ، جلوی كتابت حديث را
گرفت . اين از قطعيات تاريخ است و فقط حرف ما شيعيان نيست . در زمان‏
عمر جرئت نمی‏كردند حديثی از پيغمبر بنويسند و بگويند اين را پيغمبر گفته‏
، يا بنشينند و روايت حديث از پيغمبر كنند ( البته نقل حديث ممنوع‏
نبود ) ، تا زمان عمر بن عبدالعزيز كه در سال 99 هجری به خلافت رسيد و در
سنه 101 هجری از دنيا رفت و دستور به كتابت حديث داد . تازه بعد از
آنكه عمر بن عبدالعزيز اين سنت عمری را بهم زد و گفت احاديث پيغمبر
بايد نوشته شود ، افرادی كه سينه به

سينه چيزی از احاديث پيغمبر ضبط داشتند آمدند و روايت كردند و نوشته شد
. اين جريان سبب شد كه قسمتی از احاديث پيغمبر از ميان برود .
می‏دانيم احكامی كه در قرآن بيان شده خيلی مختصر و جزئی است و قرآن‏
همه‏اش كليات است . مثلا قرآن كه اينهمه بر نماز اصرار دارد ، درباره آن‏
از « اقيموا الصلوش و اسجد و اركعوا »سجود كنيد ، ركوع كنيد تجاوز نكرده‏
و حتی توضيح نداده است كه نماز را به چه شكلی بايد خواند . همچنين‏
درباره حج كه اين همه دستور دارد و پيغمبر ( ص ) خودشان به آن دستورات‏
عمل می‏كردند ، در قرآن چيزی بيان نشده ، سنت پيغمبر هم كه عملا به اين‏
شكل در آمد . حالا اگر به اين شكل هم در نيامده بود ، پيغمبر ( ص ) مگر
چقدر فرصت پيدا كرد كه حلال و حرام را بيان كند . در سيزده سال مكه مردمی‏
كه با وجود فشارها و تضييقات بسيار مسلمان شدند ، شايد چهار صد نفر
نمی‏شدند . در آن مضيقه‏ها ملاقات با رسول اكرم قاچاقی صورت می‏گرفت و يك‏
عده هفتاد خانواری كه شايد نصف يا بيشتر جمعيت مسلمانان را تشكيل‏
می‏دادند به حبشه مهاجرت كردند . البته مدينه از اين نظر فرصتی بود اما
گرفتاريهای پيغمبر در مدينه نيز زياد بود . اگر رسول اكرم در همه اين‏
بيست و سه سال مثل يك معلم می‏بود كه فقط می‏رفت سر كلاس و به مردم‏
تعليم می‏داد شايد وافی نبود برای اينكه همه آنچه را كه اسلام دارد بيان‏
كند ، تا چه رسد با اين تاريخ موجود خصوصا كه اسلام در تمام شئون زندگی‏
بشر حكم دارد .

استفاده از قياس

نتيجه اين حرفی كه اهل تسنن گفته‏اند اين شد كه عملا نارسائيهايی در
احكام اسلام مشاهده كردند . مسئله‏ای پيش

می‏آمد ، می‏ديدند در قرآن حكم اين مسئله بيان نشده است . به سنت ( آن‏
مقدار نقلهايی كه دارند ) مراجعه می‏كردند ، می‏ديدند هيچ حكمی درباره اين‏
مسئله وجود ندارد . بی حكم هم كه نمی‏تواند باشد ، چه كار بايد كرد ؟
گفتند " قياس " . قياس يعنی ما بر اساس مشابهت ميان مواردی كه‏
درباره آنها حكمی در قرآن يا سنت موجود است ، و مسئله مورد نظر حكم‏
كنيم بگوئيم در فلان جا اينطور گفته ، اينجا هم كه بی شباهت به آنجا
نيست ، همان حكم را دارد . شايد در آنجا كه پيغمبر ( ص ) فلان دستور را
داده به اين مناط و علت و فلسفه بوده ، اين فلسفه در اينجا هم وجود دارد
، پس اينجا هم آنطور می‏گوئيم . بر اساس " شايد " است . به علاوه آنجا
كه سنت نارسا بود ، يكی و دو تا نبود . دنيای اسلام مخصوصا در زمان‏
عباسيان توسعه پيدا كرد و كشورهای مختلف فتح شد و احتياجات ، مرتب‏
مسئله می‏آفريد . نگاه می‏كردند به كتاب و سنت ، می‏ديدند حكم اين مسائل‏
وجود ندارد . مرتب قياس می‏كردند . دو فرقه شدند ، يك فرقه منكر قياس‏
شدند نظير احمد بن حنبل و مالك بن انس ( كه می‏گويند در تمام عمرش فقط
در دو مسئله قياس كرد ) ، فرقه ديگر جلوی قياس را باز گذاشتند رفت تا
آسمان هفتم مثل ابو حنيفه . ابو حنيفه می‏گفت اين سنتهايی كه از پيغمبر
رسيده اصلا قابل اعتماد نيست كه واقعا پيغمبر گفته باشد . می‏گويند گفته‏
است فقط پانزده حديث بر من ثابت است كه پيغمبر فرموده ، بقيه ثابت‏
نيست . در بقيه قياس می‏كرد . شافعی موضعی بينابين داشت ، در بعضی‏
موارد به احاديث اعتماد می‏كرد و در بعضی ديگر قياس می‏نمود . يك فقه‏
شلم شوربای عجيبی بوجود آمد .
می‏گويند ابوحنيفه چون اصلا ايرانی بود و ذهن ايرانيها

بيشتر به مسائل عقلی توجه دارد و نيز در عراق سكونت داشت و از اهل‏
حديث كه مركزشان مدينه بود دور بود ، خيلی قياس بود ، می‏نشست و با
خيال خودش قياس درست می‏كرد . حتی اهل تسنن هم نوشته‏اند كه روزی رفت‏
به سلمانی . ريشش جوگندمی بود و هنوز موی سفيدش زياد نبود . به سلمانی‏
گفت اين موهای سفيد را بكن . می‏خواست از ريشه در بياورد كه اصلا در
نيايد . سلمانی گفت اتفاقا خاصيت موی سفيد اينست كه اگر بكنی بيشتر
درمی آيد . گفت پس موهای سياه را بكن . اين ، قياس است . قياس گرفت‏
: اگر اين درست باشد كه چنانچه موی سفيد را بكنی بيشتر درمی‏آيد ، پس‏
موهای سياه را بكن كه بيشتر در بيايند . در صورتی كه اگر چنين قاعده‏ای‏
باشد ، فقط در موی سفيد است و ديگر در موی سياه جاری نيست . در فقه هم‏
همينطور عمل می‏كرد .

قياس از نظر شيعه

وقتی ما به روايات شيعه مراجعه می‏كنيم می‏بينيم ريشه اين مطلب را از
اينجا می‏زنند كه اصلا ريشه اين فكر ، خطا و اشتباه است كه كتاب و سنت‏
وافی نيست . مسئله رجوع به قياس از اينجا ناشی می‏شود كه می‏گويند كتاب‏
و سنت برای بيان احكام وافی نيست . چون وافی نيست ، برويم دنبال قياس‏
. نه ، آنقدر از پيغمبر به طور مستقيم يا غير مستقيم به وسيله اوصيای‏
ايشان سنت رسيده است كه با مراجعه به كليات اين سنت ، نيازی به قياس‏
نيست . اينست روح امامت از نظر دينی . اسلام فقط يك مسلك نيست كه‏
بعد از آنكه مبتكر آن مسلك ، ايدئولوژيس را پديد آورد ، بگويد حالا اين‏
مكتب برای اجرا حكومت می‏خواهد ، حكومت را چكار كند . اسلام يك دين‏
است . وضع يك دين آنهم دينی مانند اسلام را بايد

در نظر گرفت .

با وجود معصوم جای انتخاب نيست

مسئله امامت از جنبه زعامت و حكومت اينست كه حالا كه بعد از پيغمبر
مانند زمان ايشان معصوم وجود دارد و پيغمبر وصيی برای خود معين كرده است‏
كه او در سطح افراد ديگر نيست و از نظر صلاحيت مثل خود پيغمبر استثنايی‏
است ، ديگر جای انتخاب و شورا و اين حرفها نيست . همانطور كه در زمان‏
پيغمبر نمی‏گفتند كه پيغمبر فقط پيام آور است و وحی به او نازل می‏شود ،
تكليف حكومت با شور است و مردم بيايند رأی بدهند كه آيا خود پيغمبر را
حاكم قرار دهيم يا شخص ديگر را ، بلكه اينطور فكر می‏كردند كه با وجود
پيغمبر ، اين بشر فوق بشر كه در مرحله‏ای است كه با عالم وحی اتصال دارد
، اصلا اين مسئله مطرح نيست ، بعد از ايشان نيز جای اين سخنان نيست .
زيرا پيغمبر ( ص ) اوصيای دوازده گانه‏ای داشته است كه اينها بايد در
طول دو سه قرن پايه اسلام را محكم كنند و اسلام از يك منبع صاف و خطا
ناپذيری بيان شود . با وجود چنين كسانی برای بيان احكام اسلامی ، ديگر جای‏
انتخاب و شورا و اين حرفها نيست . آيا ما شخص معصوم از خطا و عالم به‏
تمام معنا داشته باشيم كه حتی امكان اشتباه هم برايش وجود ندارد و با
اين حال برويم شخص ديگری را به جای او انتخاب كنيم ؟ !
گذشته از اينكه چون علی ( ع ) به مقام امامت به اين معنی كه عرض‏
می‏كنم تعيين شده است قهرا مقام زعامت دنيوی هم شأن او خواهد بود ،
پيغمبر برای همين مقام هم تصريح كرده است . اما پيغمبر كه علی را برای‏
اين مقام تصريح كرده به خاطر اينست كه علی ( ع ) آن مقام ديگر را واجد
است . بنابر اين در زمان غيبت امام

زمان ( ع ) كه ديگر مسئله امام معصوم حاضری كه مبسوط اليد باشد مطرح‏
نيست يا اگر فرضا حوادث صدر اسلام پيش نمی‏آمد و اميرالمؤمنين خليفه‏
می‏شد و بعد امام حسن و بعد امام حسين تا زمان حضرت حجت و موجبی هم برای‏
غيبت پيش نمی‏آمد ، بعد كه امام معصومی در ميان مردم نبود ، مسئله‏
حكومت مسئله ديگری می‏شد و آنوقت بايد گفت تكليف مسئله حكومت چيست ؟
آيا حاكم حتما بايد فقيه جامع الشرايط باشد يا چنين چيزی لازم نيست . آيا
حاكم را مردم انتخاب بكنند ؟ و . . .
بنابر اين ما نبايد مسئله امامت را از اول به صورت يك مسئله خيلی‏
ساده دنياوی يعنی حكومت مطرح كنيم بعد بگوئيم آيا از نظر اسلام حكومت ،
استبدادی و تنصيصی است يا [ انتخابی ] ؟ و سپس بگوئيم چطور شده كه شيعه‏
می‏گويد حكومت بايد اينچنين باشد ؟ نه ، مسئله ، به اين شكل مطرح نيست .
در شيعه امامت مطرح است . يك شأن امام حكومت است و البته با وجود
امام معصوم جای حكومت كردن كس ديگری نيست همينطور كه با وجود پيغمبر
اكرم جای حكومت كردن كس ديگری نيست . و پيغمبر اكرم علی ( ع ) را برای‏
امامت تعيين كرده است كه لازمه امامت حكومت كردن هم هست و گذشته از
اين ، در مواقعی به خود حكومت هم تصريح كرده ولی بر مبنای اينكه امام‏
بعد از شما اوست .

مسئله ولايت معنوی

در جلسه پيش مطلبی را عرض كردم كه البته من خودم شخصا به آن اعتقاد
دارم و آنرا هم مطلب اساسی می‏دانم منتها اين مطلب شايد از اركان تشيع‏
به شمار نمی‏رود ، و آن اينكه آيا مقام پيغمبر اكرم فقط اين بود كه‏
دستورات الهی ، اصول و فروع اسلام به

ن ، شأن او نبود كه از جانب خدا بداند ؟ و در مقام عمل و تقوا نيز آيا
[ فقط ] در مرحله‏ای بود مأمون و معصوم از خطا ؟ همچنين آيا مقام ائمه‏
عليهم السلام فقط اينست كه گر چه به ايشان وحی نمی‏شده است ولی اسلام را
به وسيله پيغمبر ( ص ) دريافت كرده‏اند و فروع و كليات و جزئيات اسلام‏
را همچنانكه پيغمبر به علمی كه هيچ شائبه اشتباه در آن نبود می‏دانست ،
آنها نيز می‏دانند و در مقام تقوا و عمل هم مأمون و معصوم از خطا هستند ؟
آيا فقط همين است يا چيزهای ديگری هم در شخص پيغمبر و شخص امام وجود
دارد ؟ آيا در ماوراء مسائل مربوط به دين و معارف چه علومی را می‏دانستند
؟ آيا اين سخن درست است كه اعمال بر پيغمبر عرضه می‏شود و حتی اعمال‏
مردم در زمان حيات هر امامی بر آن امام عرضه می‏شود به طوری كه مثلا الان‏
امام زمان ( ع ) نه تنها بر شيعيان بلكه بر همه مردم حاضر و ناظر است و
غافل نيست ؟ حتی امام ، حی و ميت ندارد . يعنی همانطور كه در جلسه پيش‏
عرض كردم وقتی شما به زيارت امام رضا ( ع ) می‏رويد و می‏گوييد : السلام‏
عليك در حد اينست كه شما با انسان زنده‏ای در اين دنيا روبرو می‏شويد و
می‏گوئيد : السلام عليك ، همان مقدار شما را شهود می‏كند . اين همان مسئله‏
ولايت است ، ولايت معنوی .
در جلسه پيش عرض كردم در اينجا نقطه التقايی ميان عرفان و تشيع وجود
دارد يعنی فكرها خيلی به هم نزديك است . اهل عرفان معتقدند در هر
دوره‏ای بايد يك قطب ، يك انسان كامل وجود داشته باشد و شيعه می‏گويد در
هر دوره‏ای يك امام و حجت وجود دارد كه او انسان كامل است و . . . فعلا
نمی‏خواهيم اين بحث را مطرح كنيم

چون اين مسئله مورد اختلاف ما و سنيها نيست . اختلاف تشيع و تسنن در آن‏
دو مسئله اول است ، يكی مسئله‏ای كه ما اسمش را امامت در بيان احكام‏
دين می‏گذاريم و ديگر ، امامت به معنی زعامت مسلمين .

اهميت حديث ثقلين

راجع به مسئله امامت از حديث : « انی تارك فيكم الثقلين » كه عرض‏
كردم ، غافل نشويد . اگر با يكی از علما يا غير علمای اهل تسنن روبرو
شديد ، بگوئيد آيا پيغمبر چنين جمله‏ای را فرمود يا نه ؟ اگر بگويد نه ،
می‏توان چندين كتاب از خودشان جلويش گذاشت . می‏بينيد اصلا علمای اهل‏
تسنن نمی‏توانند در [ وجود و صحت ] چنين حديثی اختلاف داشته باشند و
ندارند . ( 1 )
بعد بگوئيد اينكه پيغمبر قرآن را بعنوان يك مرجع و عترت را بعنوان‏
مرجع ديگر معين كرده ، عترت چه كسانی هستند ؟ آنها اصلا فرقی ميان عترت‏
پيغمبر و غير عترت پيغمبر قائل نيستند بلكه آنچه كه نقل می‏كنند از صحابه‏
و غير صحابه ، از غير علی ( ع ) بيشتر نقل
پاورقی :
1 - برخی منبريها و روضه خوانها اين حديث را خراب كردند چون هميشه‏
آنرا مقدمه گريز زدن برای مصيبت خواندن قرار داده‏اند . انسان خيال می‏كند
كه مقصود پيغمبر در اين حديث فقط اين بوده كه من بعد از خود دو چيز را
در ميان شما باقی می‏گذارم يكی قرآن كه احترامش كنيد و ديگر عترت كه‏
احترامشان كنيد و به ايشان اهانت نكنيد . در حاليكه مقصود اينست يكی‏
قرآن كه به آن مراجعه كنيد و ديگر عترت كه به آنها مراجعه كنيد زيرا در
دنباله حديث می‏فرمايد : لن تضلوا ما ان تمسكتم بهما ابدا » تا وقتی كه‏
به ايندو بچسبيد گمراه نمی‏شويد . پس ، مسئله رجوع مطرح است و پيغمبر (
ص ) عترت را عدل قرآن قرار داده است در رجوع كردن . خود پيغمبر هم‏
فرمود قرآن ثقل اكبر است و عترت ثقل اصغر .

كرده‏اند تا از علی ( ع ) . از علی ( ع ) گاهی به عنوان يك راوی نقل‏
می‏كنند نه به عنوان يك مرجع .

حديث غدير

گفتيم علاوه بر اينكه هر كس كه مرجع دين است ، زعيم دين هم بايد همو
باشد ، در مسئله زعامت [ علی ( ع " هم پيغمبر تصريح كرده است . يك‏
نمونه آن حديث غدير است كه پيغمبر اكرم آنرا در غدير خم و در حجة
الوداع فرمودند . حجة الوداع آخرين حج پيغمبر اكرم ( ص ) است و شايد
ايشان بعد از فتح مكه يك حج بيشتر نكردند ، البته قبل از حجة الوداع حج‏
عمره كرده بودند . رسول اكرم صلای عام دادند و مخصوصا مردم را دعوت كردند
كه به اين حج بيايند . همه را جمع كردند و بعد در مواقع مختلف ، در مسجد
الحرام ، در عرفات ، در منا و بيرون منا ، در غدير خم و در جاهای ديگر
خطابه‏های عمومی خود را القا كردند . از جمله در غدير خم بعد از آنكه جا
به جا مطالبی را فرموده بود ، مطلبی را به عنوان آخرين قسمت با بيان‏
شديدی ذكر نمود . به نظر من فلسفه اينكه پيغمبر اين مطلب را در آخر
فرمود همين آيه‏ای است كه در آنجا قرائت كرد : « يا ايها الرسول بلغ ما
انزل اليك من ربك و ان لم تفعل فما بلغت رسالته »( 1 ) بعد از اينكه‏
پيغمبر اكرم در عرفات و منا و مسجد الحرام كليات اسلامی را در باب اصول‏
و فروع بيان كرده كه مهمترين سخنان ايشان است ، يك مرتبه در غدير خم‏
اينطور می‏فرمايد : مطلبی است كه اگر آنرا نگويم هيچ چيز را نگفته‏ام‏
²فما بلغت رسالته »به من گفته‏اند كه اگر آنرا نگويی هيچ چيز را نگفته‏ای‏
يعنی همه هبا و هدر
پاورقی :
1 - سوره مائده ، آيه . 67

است . بعد می‏فرمايد : « الست اولی بكم من انفسكم ؟ » ( اشاره به آيه‏
قرآن است كه : « النبی اولی بالمؤمنين من انفسهم »( 1 ) آيا من حق تسلط
و ولايتم بر شما از خودتان بيشتر نيست ؟ همه گفتند بلی يا رسول الله .
حضرت فرمود : « من كنت مولاه فهذا علی مولاه » . اين حديث هم مثل حديث‏
ثقلين دارای اسناد زيادی است .
خلاصه‏ای از بحث غدير را چند سال پيش در مشهد همين كانونيها ( 2 ) به‏
صورت كتاب منتشر كردند . البته من هنوز آنرا نخوانده‏ام ولی برخی از
رفقايمان كه وارد هستند خوانده‏اند ، می‏گويند خيلی خوب است . لااقل آنرا
مطالعه كنيد .
اگر ما بخواهيم مدارك احاديثی مثل حديث غدير را كه می‏گوئيم متواتر
است يا حديث ثقلين را كه آقای مير حامد حسين صاحب عبقات الانوار كتابی‏
با قطع بزرگ و در چهار صد صفحه درباره مدارك آن نوشته است بررسی كنيم‏
، خيلی طولانی می‏شود . ممكن است احتياج به بحث بيشتری داشته باشد ولی من‏
مايلم كه جوهر بحث را در مسئله امامت عرض كرده باشم همراه با يك‏
اشاره نسبتا اجمالی به مداركی كه اهل تشيع در باب امامت دارند .
و صلی الله عليه محمد و آله الطاهرين .
پاورقی :
1 - سوره احزاب ، آيه . 6
2 - [ كانون نشر حقايق اسلامی ] .

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: